Mbandaka - Bikoro 

15 juni 2014. Mijn jaarlijkse Congobedevaart leidt mij deze keer naar Mbandaka. Voor het echter zover is hebben we wel nog één dagje tegoed in Kinshasa maar ook die wachttijd weten we aangenaam door te brengen. Wij maken van de gelegenheid gebruik om eens langs te gaan in het Centre Boboto voor een ontmoeting met Jan Evers. Deze missionaris die ondertussen al meer dan 80 zomers heeft zien voorbijgaan, is hier immers nog altijd actief als beheerder en behoeder van het archief van de Jezuiëten. Wij zijn op zoek naar de begraafplaats van broeder Victor Fouss, geboren in 1898 te Tontelange in de provincie Luxemburg en in 1982 gestorven te Kinshasa. Volgens de archieven bevindt het graf zich op het kerkhof te Kimwenza maar dat blijkt momenteel moeilijk te bereiken door de enorme wegverzakkingen die zich na het regenseizoen daar op de heuvel hebben voorgedaan. Een stevige 4x4 wordt ons aangeraden maar die hebben we voor het ogenblik niet ter onzer beschikking. Uitgesteld is echter niet verloren. Wij onthouden het advies van Pater Jan en zullen de nodige maatregelen treffen zodat wij na onze terugkeer uit de Evenaarsprovincie alsnog het graf van broerder Fouss kunnen gaan begroeten.

De lokale gids leidt ons door het weelderige groen en verstrekt hier en daar wat uitleg over de bomen- en plantensoorten. Zo’n 2 uur durende natuurwandeling door het woeste groen in de broeierige middaghitte van de evenaarszon is echter behoorlijk afmattend. Het is dan ook met het grootste plezier dat wij even gaan uitrusten aan de oevers van de Ruki. Wij laten ons vermoeid gestel neerploffen op de met boomstammen inééngetimmerde banken die hier in de nabijheid van het vroegere hoofdgebouw van het onderzoeksinstituut staan neergepoot. Gezeten in de verkoelende schaduw kunnen wij van hieruit, genieten van een prachtig uitzicht op de rivier. Nadat wij weer op krachten zijn gekomen gaan wij ter afronding van ons bezoek nog een kijkje nemen in de gebouwen. Er is van de vroegere museumcollectie en de wetenschappelijke onderzoeksinfrastructuur zo goed als niets meer overgebleven. Dat is niet alleen te wijten aan jarenlange verwaarlozing maar ten tijde van de opstand tegen Mobutu en de daaropvolgende machtsstrijd tussen de verschillende rebellengroepen is men ook hier gewapenderhand komen plunderen. Hier en daar staat er nog een reliek uit betere tijden maar het meest bizarre is wel het skelet van een klein aapje dat als een soort groteske, lugubere versiering op de tafel midden in de zaal staat. Wanneer wij even later het domein weer verlaten valt het mij op dat de nabij de toegangspoort gelegen directeursresidentie, althans aan de buitenkant, wel een restauratiebeurt heeft gekregen. Pal voor de ingang ervan staan ook twee lage paaltjes met het opschrift “Orange”, de mobiele telefonie -operator die hier in de regio zo goed als soeverein over de ether regeert. Het is dus niet moeilijk te raden naar de naam van de sponsor. In Congo opereren de grote spelers in de mobiele telefonie immers niet alleen als communicatiekanaal maar ook als kredietverstrekker en investeerder. Aan de kleur van een gebouw herken je de geldschieter: rood is Airtel, blauw is Vodacom en oranje&zwart is Orange. Bovendien heeft elkeen van hen zo zijn gebied waar zij het sterkst in de markt staan en hier in Mbandaka is het duidelijk Orange die de plak zwaait.

4.Op wandel in Mbandaka en uitstapje naar Wendji Secli

Ook in Mbandaka is er een etnografisch museum, zij het dan wel op een eerder bescheiden schaal. De vriendelijke directeur legt ons uit dat het hier in oorsprong eigenlijk gaat om een collectie die in de laatste jaren van de koloniale tijd door een zekere Jean Niset werd bijeengezocht. Deze juridisch adviseur bij de “Service Justice et Contentieux” van Coquilhatstad begon reeds in 1951 met het bijeenzoeken van traditionele artefacten in de Evenaarsprovincie. Een bezigheid waartoe hij ten volle de mogelijkheid kreeg aangezien zijn beroep hem de kans gaf om alle Territoires van de provincie te bezoeken. Begon het collectioneren al in 1951, de feitelijke uitbouw van het museum gebeurde pas in de periode 1957 tot 1960. Op een gegeven ogenblik waren er meer dan 600 antieke stukken te bewonderen maar daar schiet nu niet veel meer van over. Er is nog slechts één toonzaal waar er enkele stukken op heel rudimentaire wijze liggen uitgestald. Wellicht is al heel wat van de oorspronkelijke schat ingevolge corruptie en algemene onverschilligheid op illegale wijze verdwenen en in het circuit van de tribal art- wereldmarkt terecht gekomen. Een lot dat naar ik vrees een groot deel van het Congolese kunsterfgoed beschoren is. Het aanwezige museumpersoneel stelt onze belangstelling echter wel zeer op prijs en wij krijgen dan ook dan bij elk voorwerp uitgebreid tekst en uitleg. 

Wendji Secli

Ter afronding van onze namiddagactiviteiten besluiten wij om ook nog eens een eindje buiten Mbandaka op verkenning te gaan. Wij verlaten de stad en rijden richting Bolenge op weg naar Wendji Secli, een dorpje dat zo’n twintig kilometer verder gelegen is op het kruispunt met de weg naar Bikoro. Iets voorbij Bolenge wordt onze aandacht getrokken door een nabij de oever van de Congostroom opgezet tentenkamp. Daar willen wij toch eens het fijne van weten en dus stoppen we voor nader “onderzoek”. Wij hebben echter nog maar amper een voet uit de jeep gezet of er is al heibel op til. In een mum van tijd zijn wij omringd door een massa dorpelingen die trouwens niet van nabij de rivier zijn komen aanlopen maar plots uit het broussegwas van aan de overkant van de weg zijn opgedoken. Thérèse die haar fototoestel al paraat hield bevindt zich onmiddellijk in het oog van de storm. Twee weldoorvoede heerschappen voeren hier het hoge woord terwijl het foto-apparaat zonder pardon alvast in beslag wordt genomen door een derde “autoriteit” die het toestel snel en behendig uit haar handen gritst. Blijkbaar is het tentenkamp hier een zeer gevoelig item en brengen wij met onze nieuwsgierigheid niets minder dan de sécurité national in gevaar. De twee woordvoerders bevelen ons heel gewichtig om hen onze “ordre de mission” voor te leggen, een verzoek waaraan wij bij gebrek van dergelijk document helaas niet kunnen voldoen en waarop prompt de mededeling volgt “que cela aggrave nôtre cas”! Wanneer ik enigszins geprikkeld enkele Vlaamse krachttermen mompel meen ik te begrijpen dat men mij hier voor een Amerikaans staatsburger aanziet en ook het woord “spionnage”wordt uitgesproken. Hoog tijd dus dat wij ons hier als Belgen legitimeren. Gelukkig kunnen John en Bienvenu voor ons bemiddelen maar ook dat loopt niet direct van een leien dakje. De twee opposanten maken blijkbaar deel uit van de ANR en onze gids en chauffeur hebben het duidelijk moeilijk om greep op de situatie te krijgen. Het tentenkamp is, zo wordt ons verduidelijkt, een tijdelijk onderkomen voor RDC-Congolezen die onlangs door het aan de overkant van de stroom gelegen Congo-Brazzaville als illegalen werden uitgedreven. Deze operatie onder de naam “Mbata ya Bakolo” is nu al enkele maanden aan de gang en zorgt voor de nodige diplomatieke spanning tussen de twee Congos. Bovendien zijn de “teruggedrevenen” niet erg welkom in deze omgeving want de plotse terugkeer van een massa mensen die reeds jaren aan de overkant van de rivier hebben geleefd wordt door de omringende dorpen ervaren als een destabiliserende factor voor de lokale samenleving. Het thema ligt hier zeer gevoelig en pottenkijkers zijn niet gewenst! Het tentenkamp waar wij nu zo onverwachts en ongevraagd komen rondneuzen doet dienst als Centre de Transit en is nog maar sinds 1 juni in gebruik. Het huisvest zo’n 786 expulsés de Brazzaville die, naar ik later in het dagblad Le Potentiel zal lezen, met de boot vanuit Kinshasa in Mbandaka zijn aangekomen. Het is de bedoeling dat de plaatselijke autoriteiten van Mbandaka deze mensen van hieruit verder naar hun respectievelijke eigen streek van herkomst in de Evenaarsprovincie zal verhuizen. De meesten onder hen blijken immers afkomstig uit de regio van Gemena in de Sud-Ubangi. 

5. Een namiddag in Bolenge

De dag voor ons vertrek naar Bikoro heerst er meer nog dan de vorige dagen een verstikkende vochtige, hitte. Heel vroeg in de ochtend is er een bescheiden regenbui gevallen maar daarvan was al vlug niets meer te merken. Gelukkig kunnen wij nog wat verkoeling gaan zoeken aan de oevers van de stroom nabij Bolenge, op zo'n 15 kilometer buiten de stad. Daar bevindt zich onder andere het “Institut Chrétien Congolais de Bolenge”. Deze in 1928 door Amerikaanse protestantse missionarissen gestichte instelling omvat een school voor lager en middelbaar onderwijs evenals een 60 bedden tellend hospitaal. Het instituut ging, zoals overal in Congo, ingevolge de jarenlange algemene economische en maatschappelijke malaise, bijna volledig ten gronde maar kent de laatste jaren toch een heropleving. De Amerikaanse missionarissen beginnen de boel weer nieuw leven in te blazen en momenteel is er een groot project aan de gang. The Bolenge Water, Sanitation and Hygiene (W.A.S.H) project moet er vanaf december 2014 voor zorgen dat de scholen en het hospitaal weer toegang krijgen tot drinkbaar water. In een situatie waarin zowel de lagere als de middelbare schoolgebouwen over geen latrines beschikken en dus iedereen zich gaat ontlasten in het struikgewas en de rivier terwijl diezelfde rivier wordt gebruikt als bron voor zowel het drinkwater als het water om de was te doen, is het niet moeilijk om de dringende noodzaak van dergelijk project te begrijpen.

Wij gaan echter ons heil iets verderop zoeken op de terreinen van het “Institut Supérieure de Pêche de Mbandaka”. Daar worden wij ontvangen door twee heren die ons een korte rondleiding geven. Ook deze instelling heeft duidelijk betere tijden gekend. Nochtans kunnen hier nog altijd graduaatsdiploma's worden behaald waaronder een graduaat in onder andere “sciences techniques piscicoles”, “sciences et technologies de la pêche” en de graad van Agro- Vétérinaire. We worden rondgeleid langs de bouwvallige verblijven van de studenten en gaan ook eens een kijkje nemen in één van de klaslokalen waar nog een les aan gang is. Er zijn zeker 50 studenten aanwezig die, gezeten aan ruwe houten schoolbanken, bezig zijn met nota's te nemen terwijl een docent uitleg geeft bij de op het kamerbrede schoolbord neergeschreven leerstof. Het is eigenlijk nauwelijks te geloven dat er hier aan hoger onderwijs wordt gedaan! Toch hangt er heel wat af van de opleiding van deze jonge mensen. Een aantal onder hen volgt hier bijvoorbeeld immers ook een cursus die onze gids omschrijft als “des cours sur la santé maritime” wat eigenlijk betekent dat er een basis wordt aangeleerd voor het diagnosticeren en behandelen van ziekten die verbonden zijn met het leven langs de stroom. Heel wat van de afgestudeerden zullen later dan ook werkzaam worden in één van de dispensaria in het Territoire. 

Terwijl ik alvast uitstap om even de situatie in te schatten, wordt mijn aandacht getrokken door een boven het vlakke landschap uitstekende terp langs de kant van de weg aan de overkant van de brug. Bienvenu vertelt me dat het niet zo maar een zandheuveltje is maar een graf. Enkele weken geleden is er hier een vrachtwagen van de brug gekanteld met 17 doden tot gevolg. Alle slachtoffers werden ter plekke begraven. Inderdaad, spannende vooruitzichten dus! Nadat Thérèse, Fabrice en ikzelf te voet zijn overgestoken is het de beurt aan Bienvenu om aan zijn waagstuk te beginnen. John stapt voor de jeep uit en geeft de nodige aanwijzingen aan de chauffeur zodat deze de wielen op de juiste planken krijgt. Thérèse durft amper te kijken en zelf ben ik er ook niet zo gerust in. Als de boel het begeeft of de jeep van de planken slipt, zijn we in één klap voertuig, chauffeur en gids kwijt en kunnen wij hier voor geruime tijd gaan bivakkeren. Voor een ervaren brousse-chauffeur lijkt het echter allemaal maar een koud kunstje. Eerst zachtjesaan en dan vervolgens met een zelfverzekerd elan stuurt Bienvenu de Mitsubishi naar de overkant.

7. Verblijf in Bikoro en uitstap naar Mabali

Onze gastheren, de Paters Lazaristen van de Congretatio Missionis, zijn sinds 1925 in Congo aanwezig en stichtten hier, te Bikoro hun eerste missiepost. Daar bleef het echter niet bij want al in 1927 vestigden zij zich ook te Irebu waar zij de daar reeds bestaande Scheutistenmissie overnamen. Anno 2014 is de laatste blanke pater al vele jaren geleden uit Bikoro vertrokken en de missie wordt nu geheel door Congolezen beheerd.

Vandaag worden wij vriendelijk onthaald door Abbé Albert die hier zowat de boel runt. Ondanks het omvangrijk gebouwencomplex zijn er echter toch onvoldoende bewoonbare kamers beschikbaar. Het moet inderdaad gezegd dat de oude bouwwerken er bijzonder vervallen uitzien. De gastvrijheid gaat echter boven alles en Abbé Albert is dan ook zo vriendelijk om mij voor de duur van ons verblijf zijn eigen vertrekken ter beschikking te stellen. Mijn roadmate Thérèse zal noodgedwongen wel moeten uitwijken naar het verderop gelegen klooster van de Zusters terwijl John, Fabrice en Bienvenu bij familie of vrienden kunnen logeren. Wij zijn trouwens ook niet de enigen die bij de Lazaristen onderdak hebben gezocht. Er zijn hier nog steeds enkele Congolese medewerkers van een Amerikaanse NGO aanwezig, dezelfde NGO waarover onze ontbijtgast in Mbandaka ons heeft verteld, en die op inspectieronde zijn in de door hen ondersteunde scholen. Ondertussen krijgen wij ook het onvermijdelijke bezoek van de plaatselijke politiechef die het vertrouwde ritueel opvoert en ijverig de nodige informatie uit onze paspoorten begint over te pennen waarna hij het gesprek op handige wijze op de heikele kwestie van de “administratiekosten” brengt. Tegen dat alles geregeld is en alle afspraken verduidelijkt zijn is de klok al goed gevorderd en blijft er ons nog enkel de tijd om het avondmaal te nuttigen. Wij zijn hier duidelijk niet in de hoorn des overvloed beland. Abbé Albert en zijn broeders delen van harte wat er voor handen is van vis, mpondu en fufu maar het is goed te merken dat men hier met het strikte minimum leeft. En dan moet je eigenlijk nog bedenken dat wij hier waarschijnlijk aan één van de betere tafels van Bikoro mogen aanschuiven! 

Elektriciteit is hier nog schaarser dan in Mbandaka en vermits de generator maar tussen 18h en 21h draait, ga ik na het eten snel naar mijn kamer om mij te organiseren voor de nakende black-out.