De Broeders van St Gabriël, Bondo juni 1964

Tijdens één van mijn snuffeltochten in de boekantiquariaten ontdekte ik een poosje geleden een boek met de titel “Hun laatste getuigenis”. Deze bescheiden publicatie van 124 pagina’s bevat het relaas van de lotgevallen van de Broeders van Sint Gabriël in de Westelijke Uéle tijdens de Simba-rebellie van 1964-1965. Het boek is van de hand van Gaston Nijs (Broeder Bernardin) en in augustus 1965 uitgegeven door Uitgeverij Altiora N.V te Averbode.

Telkens wanneer de Congo-crisis van 1964 ter sprake komt wordt begrijpelijker wijs bijna automatisch gefocust op de 2 succesvolle militaire tussenkomsten, Operatie Rode Draak (Stanleystad) en Operatie Zwarte Draak (Paulis) waarbij in het totaal zo’n 2.300 mensen werden bevrijd. Maar dit betekende helaas niet dat de rebellen al volledig waren uitgeteld. In het gebied van de Uéle, in de regio van Buta, Aketi en Bondo zaaiden zij op dat ogenblik nog steeds een dagelijkse terreur die nog vele maanden zou aanhouden en op 30 mei 1965 met de moord op 31 missionarissen zijn trieste hoogtepunt zou kennen. Van deze missionarissen, allen werkzaam in het Bisdom Bondo, behoorden er 21 tot de Kruisheren, 3 tot de Capucijnen en 7 tot de Broeders van Sint Gabriel.

Het relaas begint op 22 juni 1964, de aanvang van de vakantieperiode en het ogenblik waarop 15 religieuzen en 2 lekenleraars te Bondo afscheid nemen van hun mede-broeders en naar België vertrekken om er van een welverdiende rust te genieten. Op dat ogenblik scheen niemand zich al teveel zorgen te maken op de Sint Gabriëlnormaalschool te Bondo. De achterblijvers konden toen echter nog niet vermoeden dat dit slechts de onheilspellende stilte voor een allesvernietigende storm was.

Naarmate de rebellen in de vroege zomer van 1964 steeds grotere successen boekten, steeg echter ook bij de in het bisdom Bondo achtergebleven missionarissen de spanning en ongerustheid. Toen dan uiteindelijk Stanleystad in handen van de rebellen was gevallen, werd in korte tijd het hele gebied van de Uéle overrompeld en kwam vanaf Buta tot aan de Soedanese grens in de greep van de Simba’s. Reeds vanaf aanvang augustus 1964 begonnen de lokale sympathisanten van de rebellen de bevolking van Bondo te terroriseren met allerhande plagerijen. Zo eisten zij op 10 augustus dat in afwachting van de aankomst van de eerste rebbellengroepen de vlag van de revolutie zou worden gehesen en enkele Congolese notabelen en de Belgische M. Lempereur werden alvast gevangen gezet. In de valavond van 20 augustus trokken de Simba’s Bondo binnen en waren de ter plaatse verblijvende missionarissen samen met de overige bevolking de facto gegijzeld.

Broeder Bernardin ( Gaston Nijs) beschrijft in zijn boek hoe er voor de nog in Bondo verblijvende paters Kruisheren, Broeders van Sint Gabriël en de missiezusters van de Zusters van Berlaar nu een lange periode van moeilijke coëxistentie met de “nieuwe autoriteiten” aanbrak. Het was voortdurend dansen op een slappe koord : de minste bagatel of misverstand kon de onberekenbare Simbaleiders uitzinnig van woede maken. Algauw werden er volkstribunalen georganiseerd en menige executie uitgevoerd. Opeisingen en huiszoekingen met bruut geweld werden schering en inslag.Op 5 september kende het zinloze geweld een eerste hoogtepunt met de publieke terechtstelling van 8 vooraanstaande Congolezen die ervan beschuldigd werden vijanden van de revolutie te zijn. Onder hen bevond zich ook Xavier Zangaie die 25 jaar leraar was geweest in de school van Sint Gabriël.