IDJWI

De soep van de Capucijnen

Op 30 mei 2016 landen Thérèse en ik  op de nieuwe luchthaven van Ndjili waar alles vlot verloopt en wij worden opgewacht door de steeds goedlachse en welgezinde Professor Bruno Lapika Dimomfu die ons transport naar het gastenverblijf van de Capucijnen te Limete heeft georganiseerd. De ontvangst is er heel hartelijk want ten slotte zijn wij  hier zo stilaan thuis ! Gelukkig treffen wij er nog Julien, de boekhouder. Er moeten immers al onmiddellijk enkele schikkingen worden getroffen voor de bagage die wij hier in bewaring zullen geven zodat  wij morgen iets lichter gepakt en gezakt onze reis kunnen verder zetten. Na het afhandelen van de formaliteiten is het dan hoog tijd om de inwendige mens te versterken.  Onze komst was aangekondigd en de kok heeft nog voor een dampend bord soep en een hartige hap gezorgd. 

Mensen voor wie Centraal-Afrika volledig onbekend terrein is en die bij een eerste ontmoeting vernemen dat ik een verwoed Congoreiziger ben, stellen mij vaak de vraag : “ wat krijg jij daar dan wel te eten” ? Het is een raadsel dat hen doorgaans nog meer intrigeert wanneer zij te horen krijgen dat mijn Congo-avonturen mij regelmatig tot diep in het binnenland voeren.

Eén ding is zeker : wie kieskeurig is blijft beter thuis, want je moet bereid zijn om je aan alles te wagen. Geconfronteerd met de “cuisine locale” is de enige pertinente vraag : wat is de kans dat ik hiervan ziek word ? Een vraag waar je trouwens nooit met 100% zekerheid op kan antwoorden. Dat leidt dan al eens tot het tegenovergestelde gedrag van wat je thuis zou doen. Het enige vlees dat ik op een broussetrip eet is steevast meer dan bruin gebakken. Het mag voor mijn part zelfs de verkoling nabij zijn : als ik kan kiezen tussen een mogelijke instant dysenterie en of de mogelijke lange termijn gevolgen van een te hoge inname van dioxines door verbranding dan kies ik resoluut voor de 2e optie. Wat ik echter zeker nooit zal aanraken is het vlees van primaten. In Komba, in de Bas Uele, zag ik hoe de dorpelingen een pas gestroopte aap aan het “vierendelen” en prepareren waren voor de kookpot en dat is toch een verdomd onappetijtelijk zicht. Het was een uit de kluiten gewassen beest, vermoedelijk een chimpansee ook al werd dat door de chef-kok van dienst bij hoog en laag ontkend. Nog afgezien van het feit dat je de indruk hebt dat je jezelf toch eigenlijk aan een zekere vorm van kannibalisme overgeeft, bestaat er immers toch wel een zeker risico op besmettingsgevaar van ziekten die, juist door de genetisch nauwe verwantschap met de mens, van de ene soort op de andere kunnen worden overgedragen.

Honger is de beste saus en je moet onderweg op krachten blijven dus: chikwangue, fufu, mpondu, madesu...ik speel het allemaal vlot naar binnen. Toegegeven : het ene met al wat meer ethousiasme dan het andere. Mijn lievelingshapje is lituma, een variatie op de maniok-fufu maar dan op basis van banaan. De moambe die wij hier in België feestelijk verorberen is mij in nog geen enkel dorp voorgeschoteld. Diep in het Congolese binnenland is het Afrikaanse "renkieken" immers maar een taai, mager beestje dat meer als ornament dan als hoofdbrok bij de mpondu wordt opgediend. Maar de mensen zijn zeer gastvrij en dus eet je zoveel mogelijk wat men je voorzet en een gezonde dosis pili-pili doet bovendien veel passeren. In Yahuma was het schildpad, in Gungu een soort kleine ratjes vergezeld van chenilles. Al gebied de eerlijkheid mij te bekennen dat ik voor die rat toch even heb gepast. Harry, mijn goede vriend en reisgezel van destijds, tastte daarentegen onverschrokken toe en tot op de dag van vandaag mag hij mij nog steeds met plezier aan deze morele nederlaag herinneren. Veel wordt ook bepaald door de streek waarin je verblijft. In Bikoro was het bijvoorbeeld al vis dat de klok sloeg en op Idjwi bleek de fufu bereid te zijn uit een mengsel van maniok en sorgho waardoor de “boule nationale” een eigenaardige wat donkere, paarsachtige kleur vertoonde. Het gaat het er natuurlijk niet altijd en overal zo exotisch aan toe en zeker niet voor wie in Kinshasa of Lubumbashi verblijft. Daar zijn er voor de expats genoeg gelegenheden waar men zich aan de de beste Europese keuken een rolberoerte kan eten.

Er is echter iets dat voor mij door de jaren heen tot een ritueel is uitgegroeid. Telkens ik in Kinshasa aankom kijk ik na een vermoeiende reisdag al reikhalzend uit naar de hartige hap die in de 5e rue van Limete in het tehuis van de Capucijnen op mij staat te wachten met als hoogtepunt op het menu een dampend bord soep. De soep van de Capucijnen is tussen mij en mijn vaste roadmate Thérèse ondertussen uitgegroeid tot een soort onderlinge running joke. Elke keer verorber ik het door Daddy, de plaatselijke kok, bereide groentebrouwsel met zichtbaar zoveel smaak dat zij zich daar steevast weer vrolijk over maakt. Smaken verschillen en Daddy weet het pepervat zeker wel met kwistige hand te bedienen maar over de ingrediënten kan er geen discussie zijn. Bij de Capucijnen in Limete hebben ze een prima tuinier en de groentetuin die in alles voorziet ligt er dan ook steeds piekfijn bij. Met deze prachtige oogst brouwt Daddy met meesterlijke hand, voor mij althans, de beste soep van Kinshasa en omstreken. Daarom wil ik bij deze een welgemeend eresaluut brengen aan Daddy, de man achter het fornuis bij de Capucijnen in Limete.

Naar Idjwi via Goma

De volgende dag vertrekken wij met Congo Airways  naar Goma. Het is de eerste keer dat wij ons leven in handen leggen van deze nieuwste der Congolese luchtvaartmaatschappijen. Het grote voordeel ten opzichte van grote  concurrent en tot voor kort  soevereine heerser over het Congolese luchtruim CAA,  is dat Congo Airways directe vluchten naar Goma aanbiedt. De vlucht verloopt vlekkeloos en even voor het middaguur landen wij op de luchthaven van Goma.  Nauwelijks heb ik een voet op het tarmac gezet of daar rinkelt de telefoon. ! Christopher Bisimwa, plaatselijk ARC-militant en onze man ter plaatse, meldt zich aan en geeft ons rendez-vous op de parking aan de uitgang van het luchthavengebouw.  Daar ontmoeten wij hem samen met zijn vriend en chauffeur Dieudonné die ons met zijn gammele rode Suzuki komt oppikken. Het eerste wat opvalt als je door Goma rijdt is de nadrukkelijke  aanwezigheid van de UNO-troepen. Het blauw van de VN is hier in het straatbeeld overal te zien en het is ook deze massale aanwezigheid die  Goma economisch draaiende houdt. Het lijkt een paradox maar in Congo zijn het de conflictgebieden die, dankzij de aanwezigheid van allerhande internationale organisaties van alle allooi, de meeste geldmiddelen aantrekken. De mooiste en meest lucratieve baantjes hier in Goma zijn te vinden bij de talrijke NGO's die al of niet bij de UNO aanschurken. Het is een fenomeen dat de Nederlandse journalist en ervaringsdeskundige ter plaatse, Dirk Jan Koch in zijn boek " De Congo Codes" haarfijn heeft beschreven. 

Het oorspronkelijke plan was om nog dezelfde dag de boot naar Idjwi te nemen maar dat feest gaat niet door. Christopher wacht nog op een belangrijk bericht vanuit Kinshasa dat maar niet binnenkomt en wanneer het dan toch uiteindelijk komt is het definitief te laat om in te schepen. Eigenlijk ben ik er niet rouwig om want k hou niet zo van al die "précipitation".  Christopher en Dieudonné leiden ons naar een restaurant waar wij ons aan een buffet à volonté kunnen bedienen van bakbanaan, rijst, fufu, kip, ntaba, vis en zoete aardappelen.  Terwijl wij het ons goed laten smaken zet ik toch al de "wheels in motion" om contact te kunnen maken met de familie Sangara, de familie van mijn goede vriend Baudouin. De familie Sangara is hier in de streek tussen  Goma en Bukavu  naar het schijnt een plaatselijke beroemdheid en bovendien van edelen bloede. Christopher bevestigt dit en legt uit dat de naam Wa Ntale, hun met de "authenticité" strokende naam, verwijst naar de afstamming van Ntale, de chef coûtumier van het Territoire de Kalehe.

Het eerste beleefdheidsbezoek gaan wij afleggen bij de plaatselijke Adminstrateur Territorial. Wij gaan er heen met de jeep van Abbé Désiré.  Floribert is ook  van de partij. Het voertuig is duidelijk aan zijn laatste dienstkilometers toe  en puft met de laatste krachten die nog in de motor resten amechtig over de piste.  Rondom het huis van de administrateur is het  behoorlijk drassig zodat wij met natte moddervoeten het bestuurlijk heiligdom betreden. De administrateur is een klein vinnig ventje die mij zo op het eerste zicht iemand lijkt waarmee het kwaad kersen eten is. Hij is dan ook heel direct in zijn vraagstelling en wil onmiddellijk weten wat wij denken te kunnen bijdragen tot het welzijn en de verdere ontwikkeling van Idjwi. Hengelt die nu naar geld of wat ? In elk geval reageert hij als zovele officiële dienaren met veel ongeloof  op onze onze uitleg dat wij hier enkel "ten toeristische titel" zijn : niemand komt zomaar naar Congo, er moet een onderliggend zakelijk motief zijn ! Het blijft een beleefd onderhoud maar ik kan niet zeggen dat er een vonk van sympathie tussen ons overspringt. 

De officiële benaming van onze verblijfplaats op Idjwi luidt :la paroisse Saint Matthias Mulumba de Bumpeta. En dat verklaart meteen waarom er op deze 3e  juni een feestelijke sfeer hangt in het plaatsje. Het is namelijk de feestdag van de patroonheilige van de parochie. Dergelijke kerkelijke feesten worden in Congo heel serieus genomen en worden dan ook zeer nauwgezet voorbereid. Natuurlijk had ik al bij onze aankomst in Bumpeta gemerkt dat in er in het bij de cure aanpalende schoollokaaltje  duchtig gezongen werd. Eigenlijk niets bijzonders in Congo en dus maakte ik mij ook geen verdere bedenkingen. Voor de kinderen was het echter grote ernst want voor elkeen van hen betekent het steeds een grote eer om aan de officiële viering te mogen deelnemen.  De abbés Floribert en Désiré zijn al zijn al van bij het ochtendgloren in de weer voor een uitgebreide  eredienst die naar verluidt het grootste deel van de dag in beslag zal nemen. Thérèse en ik kunnen  al aan onze ellebogen aanvoelen dat er van ons wordt verwacht dat wij tijdens de plechtigheid toch ook even  acte de présence geven. 

In afwachting maak ik van deze vrije dag gebruik om de omgeving van de cure eens van naderbij te inspecteren. Zo ontdek ik in een nis in één van de muren van de toch ietwat bouwvallige kerk een gedenksteen. opgedragen aan Pater Godefroid Ngongo, een inlandse Witte Pater die volgens de inscriptie de eerste dienstdoende priester van Bumpeta was. Christopher vertelt mij dat Pater Godefroid  samen met enkele Congolese en Belgische confraters op een dramatische wijze tijdens een storm op het Kivu meer is omgekomen . Begin mei 1969 vertrok Godefroid Ngongo en zijn gezelschap naar Kashofu om daar  in te schepen  in een "hors bord" met bestemming Bukavu. Bukavu hebben zij echter nooit bereikt. Voorbij de eilandjes, daar waar het "Grand Lac" begint, stak er een plotse storm op.  Bovendien raakte niet alleen de motor van de prauw defect maar waren er eveneens onvoldoende reddingsvesten aan boord, zodat zij wel gedoemd waren om met man en muis te vergaan.  Slechts 1 van hen, een Ruandees, overleefde de ramp omdat hij blijkbaar over de beste kennis van het meer bezat en, toen iedereen moest zwemmen voor zijn leven,  tijdig besefte dat de Ruandese Oever het dichtst bij de plaats van de schipbreuk gelegen was.  

Het verhaal van de 22 martelaren van Oeganda maakt deel uit van de missioneringsgeschiedenis van de Witte Paters in het gebied van de Grote Meren, iets waarin ik tot nog toe een volslagen leek was maar goede vriend Christopher brengt ons het licht in de duisternis.  

De geschiedenis van de Martelaren van Oeganda

Het was in 1878 dat de stichter van de Missionarissen van Afrika (Witte Paters), Mgr Lavigerie, tien missionarissen meezond met een karavaan naar Centraal Afrika. We kennen vooral de paters Lourdel en Livinhac, en broeder Amans. Na tien maand komen ze in Uganda aan en de lokale koning was hen welgezind.
De Franse pater Simeon Lourdel maakte indruk door zijn aangename manier van omgaan met de mensen en door zijn dokterstas waarmee hij aan velen de eerste zorgen toediende. Evangelisatie ging vanaf het begin gepaard met materiële vooruitgang. De paters deden ook al wat ze konden om slaven terug te kopen van de Arabisch slavenhandelaars. Na een jaar konden de eerste catechumenen gedoopt worden. Veel anderen wilden ook christen worden zoals hofknapen, mensen van de Koninklijke Wacht, notabelen uit de dorpen, rechters en beroepsmensen. Maar mensen uit de omgeving van de koning zagen met lede ogen het succes van de missionarissen en beschuldigden hem valselijk bij de koning dat ze zijn land wilden inpalmen.
De koning werd ook kwaad omdat zijn christelijke hofknapen niet meer naar zijn pijpen wilden dansen en zijn homoseksuele lusten niet meer wilden voldoen. Zo kwam het verbod om nog christen te worden en de christenen moesten zelfs uitgeroeid! De missionarissen vonden het beter een tijdje uit het zicht van de koning te blijven en scheepten in naar het zuiden van het Victoriameer… Ze lieten 20 gedoopten achter en 400 geloofsleerlingen. De catechisten onderhielden de ijver van de catechumenen, die zij verder onderrichtten en met wie ze bleven bidden.Drie jaar later kwam de zoon van de koning op de troon en mochten de paters terugkeren. Het was in 1875. Maar Mwanga, de nieuwe koning, rookte hennep en toonde dezelfde neiging tot pedofilie als zijn vader. Hij vreesde de invloed van de christenen en kon moeilijk verdragen dat vrijgekochte slaven beter onderricht waren dan hijzelf.

Terwijl de gelovigen in grote getallen toestromen om de eucharistieviering bij te wonen, installeer ik mij op een stoel in het binnentuintje  van de cure. Een van de lange zijmuren  van de kerk vormt  een gemeenschappelijke scheiding met het binnenplaatsje. Via een deur in deze zijmuur kunnen abbé Floribert en zijn confraters dan ook zo van vanuit de cure de kerk binnenstappen.  In afwachting van het begin van de feestelijkheden ga ik wat zitten lezen in een exemplaar van de New York Times dat ik bij de  heenvlucht naar Goma nog op het vliegtuig heb aangekocht. Ik zit net helemaal verdiept in een artikel over de grote "trek noordwaarts" van de Afro-amerikaanse bevolking wanneer plots tot mijn grote verbazing een blanke man door de toegangspoort het tuintje komt binnengestapt. Hij stelt zich voor als John Calderone , " US citizen" en gezien mijn lectuur denkt hij aanvankelijk dat ik eveneens Amerikaans staatsburger  ben. Ik moet hem teleurstellen maar dat belet niet dat er een aangename conversatie bloeit. John werkt als vrijwilliger in één van de hospitalen hier in het binnenland. Als Italo-Amerikaan is hij erg gelovig en hij is dan ook speciaal voor deze feestelijke eucharistieviering naar Bumpeta afgezakt. Terwijl wij zitten te praten begint binnenin de kerk het gezang langzamerhand aan te zwellen.  John gaat mij alvast voor, ik volg hem even later voor een korte acte de présence . 

Kihumba 

Voor onze verplaatsing naar "le Grand Nord" van het eiland kunnen wij opnieuw beroep doen op de diensten van Goré de chauffeur en de witte Toyota Landcruiser van het CPR. Het wordt een lange dag en dus gaat onze "karavaan" al vroeg de baan op. Christopher maakt van de gelegenheid gebruik om  terloops enkele oude bekenden op te zoeken. Zo komt het dat wij al na een klein uurtje halt houden in Lumala voor een ontmoeting met Abbé Jean Marie Balegamire. En wij zijn duidelijk niet de enigen die vandaag langskomen. Blijkbaar is het bij de Abbé thuis verzamelen geblazen voor de hele familie. Naar het schijnt viert de matriarch van de familie haar 90e verjaardag, een opmerkelijk feit in een land waar de gemiddelde levensverwachting 43 jaar bedraagt. Dat kan de familie bijgevolg niet onopgemerkt voorbij laten gaan. Abbé Jean Marie zelf blijkt een uiterst  erudiet man te zijn die af en toe publiceert bij de gerenommeerde Franse uitgeverij L'Harmattan. Bovendien is hij een man die geen blad voor de mond neemt  en in zijn werken de kritiek op de kerk in Congo niet spaart . Naar het schijnt doet zijn laatste publicatie heel wat stof opwaaien, in zoverre dat hij het momenteel zelfs met de bisschop aan de  stok heeft.  Na een drankje en een babbel verlaten wij het feestelijke gezelschap en trekken verder noordwaarts.  

Ditmaal zijn wij vertrokken voor een enkele uren durende rit door berg en dal. Het ultieme doel van de dag is Kuhumba waar zich de vroegere residentie van Eugène  Prince de Ligne bevindt.  Het is een pittig ritje om tot daar te geraken want de toestand van de weg is erbarmelijk. Op 1 van de bruggetjes zakken wij met één van de achterwielen tussen de vermolmde planken en boomstronken door. De jeep komt met een schok tot een abrupte stilstand maar gaat gelukkig niet helemaal in steigerende houding staan. Wij merken al snel dat het wiel rotsvast zit en wij zonder de extra spierkracht van de weldra toegesnelde locale  bevolking hier niet vlug weg zullen geraken. Dergelijke voorvallen zijn in Congo echter vaste prik en Goré,, bijgestaan door het plaatselijke reddingslegioen, weet de jeep los te wrikken dankzij een grondige kennis en toepassing van het hefboomprincipe. Gelukkig komt het wiel ongehavend uit de strijd en kunnen wij onze weg verderzetten. Het is ook op dit ogenblik dat het mij plots weer te binnenschiet dat wij net zoals bij onze trip naar het zuidelijke deel van het eiland zonder een reservewiel op pad zijn. In stilte vraag ik mij af met welke oplossing Goré op de proppen zou gekomen zijn moest het wiel helemaal beschadigd uit het avontuur zijn gekomen.

Onderweg naar Kihumba doen wij een tussenstop in Kishenye waar het marktdag is. Het is ongeveer middag en er heerst een drukte van belang. Het is voor een moment om eens de benen te strekken. Even later lopen wij dan ook tussen de bonte massa.